CHOSZCZNO. Choć w naszym regionie zmagania jednostek biorących udział w II wojnie światowej dobiegły końca 72 lata temu, to jednak za sprawą rodzin walczących tu żołnierzy, coraz częściej wracamy do wydarzeń z tamtych dni. Co ciekawe, zabitych lub tych, którzy przepadli wówczas bez wieści szukają nie tylko Rosjanie i Niemcy, ale także m.in. Holendrzy, Duńczycy, Czesi, Ukraińcy, Uzbecy, Francuzi, a nawet osoby pochodzące z zupełnie nieznanego nam Dagestanu. Historia każdego z poszukiwanych jest zupełnie inna, a łączy je tylko to, że w lutym 1945 roku zginęli (zaginęli) w okolicach Choszczna. Np. dopiero kilkanaście dni temu ustalono, że podpułkownik BASIN ŁACHMAN WULKOWICZ, który zginął 13 lutego 1945 roku w okolicach Radęcina, od ponad 60 lat spoczywa na cmentarzu wojennym w Choszcznie. Prawdopodobnie w tym samym dniu zginęli dwaj żołnierze niemieccy, których w sobotę ekshumowano na polach leżących na północnych obrzeżach miasta.

Ciekawe jest to, że im więcej dni upływa od chwil, w których dobiegły końca działania wojenne związane m.in. z operacją Sonnenwende, która zakończyła się w nocy z 22 na 23 lutego 1945 roku wysadzeniem mostu pod Fährzoll (na Inie za Piasecznikiem – red.), tym więcej przybywa osób, które szukają jakichkolwiek śladów po zaginionych przodkach.
Na Cmentarzu Wojennym Żołnierzy Armii Czerwonej w Choszcznie, ponad połowa pochowanych tam sołdatów nie ma swojej tabliczki, więc nikogo raczej nie dziwią pojawiający się tu przedstawiciele narodów z wschodniej Europy oraz Azji. Jednak ostatnio coraz częściej zaglądają do nas również mieszkańcy krajów z pozostałych części Europy. I tu znawcy tematu, a szczególnie historycy specjalizujący się w historii II wojny światowej przypominają, a wręcz wyliczają, że w samych tylko jednostkach Waffen-SS, oprócz Niemców służyli także przedstawiciele 21 innych krajów Europy, a także Indii (najwięcej, bo ponad 50 tys. Holendrów – red.).
W październiku 2016 roku zawitał do naszego miasta LUBOS (Luboš) PRCHAL z Czech. Pokazując mocno zniszczony, niemiecki dokument próbował przekonać nas, że jego dziadek, (zmarł od ran w lutym 1945 roku, był Czechem, także miał na imię Lubos, stopień unterfeldwebel – red. ) nie tylko zginął, ale i został pochowany w Arnswalde. Najstarsi mieszkańcy naszego miasta doskonale pamiętają czasy, kiedy to prawie na każdej ulicy widniały mogiły, często nawet nie opisane, więc nawet nie wypadało negować jego przekonania. Byliśmy jednak trochę zdziwieni jego miną, a dokładniej rozczarowaniem wiadomością, że w Choszcznie nie ma żadnej oficjalnej mogiły świadczącej o tym, że walczyli tu również żołnierze niemieccy. Nie odpowiedział na nasze pytanie o to, od kiedy w jego rodzinie przechowywany jest ten dokument? – Na południu Polski bywałem często, ale w te strony zapuściliśmy się po raz pierwszy – tłumaczył. Nie ukrywał, że tak naprawdę jest w drodze nad Bałtyk, a sprawę dziadka chciał załatwić – jak sam stwierdził - jakby przy okazji. Na Cmentarzu Komunalnym pokazaliśmy mu skromniutką kwaterę (usytuowana jest przy głównej alei – red.) z drewnianym krzyżem i tabliczką z napisem „NIEZNANI 12 – osób”. Tłumaczymy, że obecnie, to chyba jedyny ślad po niemieckim żołnierzu. Podkreślamy też, że jedyny i chyba nie do końca oficjalny, bo leżą tu szczątki ludzi, których odnaleziono w 1998 roku, w trakcie budowy jednego z budynków. Dopiero po jakimś czasie z zachowanych dokumentów, a także relacji byłych żołnierzy Wehrmachtu wynikło, że w lutym 1945 roku, dosłownie kilkadziesiąt metrów od tego miejsca, w którym zebrano ich szczątki, zlokalizowany był jeden z kilku funkcjonujących tu lazaretów. Co ciekawsze, tuż po wojnie wszyscy widzieli, że stało tu kilkanaście krzyży, a jeszcze więcej było takich zwykłych, całkowicie bezimiennych kopczyków. Dziś nikt nie pamięta kiedy ten teren wyrównano, a następnie - świadomie lub nie - zamieniono na przyszkolne boisko. Potem kilka pokoleń biegało tam, grało w piłkę, i tak naprawdę to do dzisiaj nie mają pojęcia o tym, co znajdowało się kilkadziesiąt centymetrów pod ziemią. Zachowały się również relacje choszcznian, którzy podobny cmentarz widzieli w obecnym Parku Moniuszki. Oni z kolei twierdzą, że tu ekshumację przeprowadzono pomiędzy 1950 a 1960 rokiem. Jednakże, tego gdzie trafiły zebrane szczątki, dziś nikt już nie potrafi określić. Czech zapalił znicz i sfotografował się na tle mogiły. Skierowaliśmy go do Glinnej – Starego Kurowa, gdzie znajduje się Niemiecki Cmentarz Wojenny. Obecnie to właśnie tam trafiają szczątki ekshumowanych Niemców, już nie tylko żołnierzy, ale także cywilów. Podziękował za pomoc, ale milczy do dzisiaj, choć zapewniał, że w sprawie dziadka jeszcze się odezwie.
Z udostępnianych od niedawna rozkazów dziennych poddziałów radzieckich (każdego szczebla) i częściowo niemieckich wyczytać dziś można wiele informacji, które w miarę dokładnie opowiadają o przebiegu walk w lutym 1945 roku. Jednakże wielokrotnie przekonaliśmy się, że nie we wszystko, co tam znajdujemy, wypada ślepo wierzyć? Faktem jest tylko to, że Rosjanie relacjonują w czasie rzeczywistym, najczęściej opisując w kilka godzin po danym wydarzeniu, natomiast Niemcy opowiadają po latach, nieraz nawet kilkudziesięciu.
Ot choćby historia pani MARGOT, która poprosiła nas o pomoc w odnalezieniu mogiły swoich rodziców Waldemara i Klary Polsfuß. Z jej relacji wynika, że zostali zastrzeleni przez Rosjan 4 lutego 1945 roku podczas ucieczki z Radunia. Nie bez znaczenia dla tego wątku jest też fakt, że ta data pojawia się również w kolejnych dwóch zapytaniach dotyczących zabicia raduńskich uciekinierów. Z zachowanych meldunków pododdziałów 3 i 61 Armii 1 Frontu Białoruskiego wynika, że Rosjanie do Radunia weszli cztery dni później. Ówczesną, bardzo dynamiczną sytuację, a przede wszystkim szczegóły związane z operacją Sonnewende, również w miarę dokładnie opisuje były, nieżyjący już  oficer Wehrmachtu ERICH MURAWSKI (w wydanej niedawno w języku polskim książce zatytułowanej „Bój o Pomorze” – red.). Z obydwu opisów jasno wynika, że od początku aż do 22 lutego, nie tylko poszczególne wioski, ale także ulice Arnswalde wielokrotnie przechodziły z rąk do rąk. Czy w morzu kilku tysięcy zabitych wówczas żołnierzy i cywilów można odnaleźć dwie osoby? Ich akurat jeszcze nie, ale innych tak.